The Creation of/in Place: The Aporetic Cosmogony in the Creation Narratives

Yaratılış anlatıları, içerisinde asli bir aporia, açmaz barındırır: yaratılan şeyler, yani âlem, yerde mi yaratılmıştır, yoksa mekân da şeyler arasında mıdır? Doğrusu, yaratılış aynı zamanda kurgusudur: Yaratılışın hangi aşamalardan oluştuğu kadar “nerede” gerçekleştiği de hikâye edilir; zira her mit, anlatı, “belirli yerde” meydana gelmek zorundadır. Gök, yer, karalar ve denizler, dağlar, ovalar, kaynaklar, nehirler, daha özel yer bölgelerin sırayla yaratıldığı anlatılarak peyzaj oluşturulur; ardından bu sahneye insanoğlu yerleştirilir. Sanki insanların kalacağı hayatlarını geçireceği mekân, insan olmanın önkoşulu gibidir. Fakat hikâyeler, sadece insanın içine yerleştirileceği mekânı betimlemekle kalmaz, mekânın olmadığı oluşun olmayışını sergiler. Mekân daima vardır; yaratılmasına gerek duymadan, en başta, şekilde mevcuttur. Örneğin, Babil destanı Enuma Eliş yaratılışını mekânda yaratılışı anda Apsû (tatlı su) Tiāmat (tuzlu su), “henüz tanrılar ortada yokken” hatta “hiçbir şey” yokken birbirlerine karışır başlatırlar. Böylelikle sular, peşinden gelen şeyleri (hatta yaratmayı gerçekleştirecek tanrıları) yaratmış olmakla tanrıların yaratmasına uygun makamları yaratır. Bu durum bize şunu göstermektedir: Tiāmat, âlemin başlangıcında matris, inşa etmiştir; ki sonradan gelecek şey yerde, belirsin, yerleşsin. Benzer şekilde, Yunan mitolojisi felsefesinde Kosmos’un selefi olan Khaos, birbirinden ayrışacak türlü potansiyeli barındırır. Evrenin kökenin kaotik sahnesinin var olacak öncelemesinden ötürü felsefe, ilk adımlarında ne olabileceğine dair soruşturmaya koyulur. İlk cevaplar ise kökeni “mekânsal” terimlerle ifade eder: su, Apeiron, birliğin durumu ya düzensiz Khaos’un bizzat kendisi. Âlemin önceleyen mekânsal (özellikle “su”) yapısına Türk destanları Eski Ahit Kur’an gibi İbrahimi dini metinlerde rastlamaktayız. Ancak dikkat edilmelidir anlatıların tarz okunması açık yoktan yaratmanın (ex nihilo) zıttını oluşturur. Örneğin Ahit’i dikkatlice okuduğumuzda görürüz ki, “Işık ol” buyruğundan önce Tanrı’nın Ruhunun üzerinde dolaşabileceği ilksel sular hâlihazırda Sular burada, kökensel doğurgan kaynak şeyin serili olduğu yatak olarak vardır. durumla Kur’an-ı Kerim’de karşılaşırız: Kâinatın yaratılışına birbirinin tekrarı pek çok ayette, tek tanrı Allah, gökleri yeri yarattıktan sonra Arş’a istiva eder. Dahası, ayette okuruz: “[Allah] … Arş’ı su iken, altı günde yaratandır.” (Hud, 11/7) Arş’ının olması, hâl bildirimi, betimlemesidir. Burada bahsi geçen ise, Kur’an’daki “canlıları sudan yarattık” bildirisinden bambaşka şeyi anlatır: O da, suların, âlem yaratılırken içinde ile birlikte olması kadar, esnasında yaratılanlara imkân veren ortaya çıkmasıdır. makale, çeşitli mitolojilerin anlatılarının okumasını yaparak evrenin kökenine (kozmogoni) açmazını, belirli yaratılışın gerçekleşmesi için mevcut olup olmaması problemine farklı anlama yorumlama önerisinde bulunmaktadır. makalenin amacı, öncelik üstünlük tespitinden ziyade, karar verilemezliğe, arada kalmışlığa, açmazının anlam dünyasındaki nüfuzuna odaklanarak, varoluşsal açmazlarını çözümsüz bırakmanın yaşamsal felsefi değerini belirtmektir.